Φίλες μου,
Το κίνημά μας γερνάει κι αυτό έχει φανεί πλέον καθαρά. Στις περισσότερες ενεργές οργανώσεις και ομάδες σήμερα, οι κατώτερες ηλικίες γυναικών που τις στελεχώνουν είναι 35-40 ετών και είναι λίγο σπάνιο να βρεις κάποια νεώτερη γυναίκα (εξαιρουμένης της Γυναικείας Ομάδας Αυτοάμυνας).
Όμως, γιατί γερνάει το κίνημά μας; Μήπως οι νέες γυναίκες σήμερα δεν έχουν προβλήματα; Μήπως ο κρατικός φεμινισμός και η θεσμική κατοχύρωση των δικαιωμάτων των γυναικών λειτουργούν πλέον αποθαρρυντικά στη διαμόρφωση κινήματος όπως πριν από μια εικοσαετία και πλέον;
Ας τα πάρουμε όλα με τη σειρά τους. Καταρχήν οι νέες γυναίκες σήμερα έχουν προβλήματα κι αυτό φάνηκε καθαρά στην ιδρυτική της Παγκόσμιας Πορείας Γυναικών, στη θεματική που αφορούσε τις νέες γυναίκες. Η αίθουσα ήταν γεμάτη και οι νέες γυναίκες που μίλησαν αναφέρθηκαν σε πολλά προβλήματα που αντιμετωπίζουν, κάποια εκ των οποίων είναι κοινά με τα προβλήματα που αντιμετωπίζαμε όταν εμείς ήμασταν στην ηλικία τους.
Όμως γιατί στις δεκαετίες `70 και `80 οι γυναίκες αυτοοργανώνονταν σε φεμινιστικά σχήματα και ομάδες; Γιατί τότε σε κάθε πανεπιστημιακή σχολή υπήρχε μια ομάδα νέων γυναικών φοιτητριών που συνευρίσκονταν, συζητούσαν και ενίοτε δρούσαν; Γιατί δεν παρατηρούνται και σήμερα τα ίδια φαινόμενα;
Αρκετές φορές κάνω ένα νοερό πέρασμα στο παρελθόν προσπαθώντας να κατανοήσω το τότε και το τώρα του φεμινιστικού κινήματος. Πως ήμασταν τότε; Πως είμαστε τώρα;
Στη δεκαετία του `80, όταν εγώ ήμουνα φοιτήτρια, υπήρχε ένας σημαντικός αριθμός αυτόνομων ομάδων γυναικών σε αρκετές πανεπιστημιακές σχολές και σε αρκετές περιοχές και χώρους.
Τότε μιλούσαμε σε πρώτο ενικό αριθμό, τα προβλήματα τα αντιμετωπίζαμε εμείς, εμείς βιώναμε την καταπίεση, τον υποβιβασμό, την έλλειψη θεσμικής κατοχύρωσης αρκετών δικαιωμάτων μας. Εμείς, ως γυναίκες, βιώναμε μια παράλογη υποτίμηση λόγω του φύλου μας και μόνο. Διαδηλώναμε για τα δικά μας δικαιώματα, είχαμε τα δικά μας αιτήματα.
Στη δεκαετία του `80, όμως, εμφανίστηκε κι ένα άλλο φαινόμενο. Ο κρατικός φεμινισμός με τη μορφή του «φεμινιστικού» ΠΑΣΟΚ ήρθε και ενστερνίστηκε πολλά από τα αιτήματα του φεμινιστικού κινήματος και η αλήθεια είναι ότι κατοχύρωσε θεσμικά πολλά από τα δικαιώματά μας.
Έτσι, πολλές από τις αυτόνομες ομάδες άρχισαν σιγά σιγά να διαλύονται στα τέλη της δεκαετίας του `80 εφόσον δεν υπήρχε πλέον το παλιό αντικείμενο και πλαίσιο δράσης τους γιατί πολλά από τα αιτήματά τους είχαν πλέον ικανοποιηθεί. Παρέμειναν οι παραδοσιακές γυναικείες οργανώσεις κι αυτές όμως φανερά απομαζικοποιημένες.
Τι συμβαίνει, όμως, σήμερα με το φεμινιστικό κίνημα; Σήμερα έχουν συγκροτηθεί κάποιες ομάδες, κινήσεις και δίκτυα. Όμως, ως κίνημα, παραμένουμε απομαζικοποιημένες και πάλι. Σήμερα μιλάμε στο τρίτο πληθυντικό πρόσωπο. Τα προβλήματα τα έχουν κάποιες άλλες. Κάποιες φτωχές, κάποιες μετανάστριες, κάποιες διακινούμενες, κάποιες κακοποιημένες, κάποιες λεσβίες, πάντοτε κάποιες άλλες.
Μοιάζουμε λίγο με αδελφές του ελέους που αγωνίζονται για την τιμή κάποιων άλλων γυναικών που εκείνες έχουν το πρόβλημα, εκείνες καταπιέζονται, εκείνες δεινοπαθούν. Εμείς είμαστε οι δυνατές που σπεύδουμε για να τις σώσουμε.
Ο λόγος, κυρίως των αριστερών φεμινιστριών, πολλές φορές είναι ξύλινος και στεγνός. Δεν έχει αμεσότητα, δεν έχει ζεστασιά. Περιγράφει ουδέτερα μια κατάσταση, κάποια προβλήματα από τα οποία, ίσως, δεν διαφαίνεται ελπίδα σωτηρίας από πουθενά.
Κάποιες από τις θεωρητικούς του φεμινισμού και κάποιες αριστερές φεμινίστριες κατακερμάτισαν τα τελευταία χρόνια το υποκείμενο «γυναίκα», ελαχιστοποίησαν το στοιχείο των διακρίσεων λόγω φύλου, ορισμένες αρνούνται και τους όρους «πατριαρχία» και «σεξισμός». Έδωσαν μεγαλύτερη έμφαση σε άλλα κοινωνικά χαρακτηριστικά που γεννούν κοινωνικές ανισότητες και διαφοροποιούν τις γυναίκες, όπως και τους άνδρες άλλωστε, μεταξύ τους. Έτσι, δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην τάξη, στη φυλή ή και στη σεξουαλική ταυτότητα. Το γυναικείο κίνημα ήρθε πιο κοντά σε άλλα κινήματα (αριστερό, συνδικαλιστικό, αντιρατσιστικό, αντιπολεμικό, κίνημα ομοφυλόφιλων) και ίσως κινδυνεύει να αφομοιωθεί από αυτά.
Από αρκετά χείλη ακούγεται σήμερα η ρήση: «Όλες οι γυναίκες δεν είναι ίδιες». Σ� αυτή τη ρήση, φίλες μου, εγώ έρχομαι προκλητικά να αντιπαραθέσω: «ΟΛΕΣ ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΕΙΜΑΣΤΕ ΙΔΙΕΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΑΣ».
Ναι, γιατί όλες οι γυναίκες κουβαλάμε ένα συλλογικό ασυνείδητο υποτίμησης, υποβιβασμού και υποτέλειας που οι ρίζες και οι αιτίες διαμόρφωσής του χάνονται στα βάθη της πατριαρχίας. Όλες τις γυναίκες μας θίγουν οι διακρίσεις φύλου, οι προκαταλήψεις, τα στερεότυπα, ο μισογυνισμός. Οι περισσότερες από εμάς έχουμε υπάρξει θύματα κάποιας μορφής σεξιστικής βίας. Η πατριαρχία και ο σεξισμός ζουν και βασιλεύουν όσο κι αν οι νόμοι, οι διακηρύξεις, τα διατάγματα προσπαθούν να τον εξορκίσουν.
Η κατηγοριοποίηση και ο κατακερματισμός του υποκειμένου «Γυναίκες» με βάση άλλα κοινωνικά χαρακτηριστικά, όπως ανέφερα παραπάνω, δεν βοηθά τις νέες γυναίκες να προσεγγίσουν σήμερα το φεμινιστικό κίνημα. Δεν βοηθά κι αυτό γιατί δεν είναι δυνατόν να ταυτιστούν με κάποιο από αυτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, δεν είναι κάποιο από αυτά που μπορεί να τις ενοποιήσει, να τις δέσει, να τις ωθήσει στο φεμινιστικό κίνημα. Η πλειονότητα των νέων γυναικών στη σύγχρονη Ελλάδα δεν είναι ούτε φτωχές, ούτε μετανάστριες, ούτε κακοποιημένες, ούτε λεσβίες. Όσες δε, ταυτίζονται ιδιαίτερα με κάποιο από αυτά τα χαρακτηριστικά επιλέγουν τη στράτευσή τους στο αντίστοιχο κίνημα. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι νέες γυναίκες των κατώτερων τάξεων στελεχώνουν τα μικτά αριστερίστικα σχήματα, οι νέες λεσβίες προσεγγίζουν και συνευρίσκονται στους αντίστοιχους χώρους κλπ.
Η μόνη φεμινιστική ομάδα που συγκεντρώνει νεανικό γυναικείο πληθυσμό σήμερα, είναι η «Γυναικεία Ομάδα Αυτοάμυνας». Όμως, γιατί συμβαίνει αυτό; Μα, θα μου πείτε, μια γυναίκα άνω των σαράντα είναι πολύ δύσκολο έως και αδύνατον να πάρει μέρος σ� αυτές τις προπονήσεις. Όμως, είναι αυτή η βασική αιτία; Όχι, βέβαια. Η βασική αιτία που οδηγεί στη συσπείρωση νέων γυναικών στη συγκεκριμένη ομάδα αφορά τη φύση και την ουσία της ομάδας αυτής.
Η «Γυναικεία Ομάδα Αυτοάμυνας» βοηθά τις γυναίκες να μάθουν τρόπους να αμύνονται έτσι ώστε να μπορούν να αντιμετωπίζουν τις σεξιστικές επιθέσεις που δέχονται, τόσο σε επίπεδο φυσικής όσο και λεκτικής βίας. Και κακά τα ψέμματα, φίλες μου, όσο ο σεξισμός θα ζει και θα βασιλεύει, τόσο θα υπάρχουν γυναίκες � θύματα ανδρικής βίας και ιδιαίτερα νέες γυναίκες.
Οι νέες γυναίκες σήμερα είναι περισσότερο πρακτικές. Εντάσσονται στη «Γυναικεία Ομάδα Αυτοάμυνας» γιατί ξέρουν ότι αυτή η ομάδα βοηθά στην ενδυνάμωσή τους. Μια ενδυνάμωση που περνά, βέβαια, μέσα απ� το σώμα, όμως, στοχεύει στην ψυχική τόνωση, στη θεμελίωση της αυτοπεποίθησης μέσω της δυνατότητας αυτοπροστασίας.
Επιπλέον, η ομάδα αυτή στηρίζεται στη διαμόρφωση διαπροσωπικών σχέσεων. Μέσω της λεκτικής αυτοάμυνας οι γυναίκες ωθούνται να εκφράσουν εμπειρίες και συναισθήματα, μαθαίνουν τρόπους συνένωσης και όλα αυτά τις βοηθούν και τις δένουν. Νιώθουν ότι δεν είναι μόνες. Ότι κάποια βιώματα, κάποιες εμπειρίες, κάποια συναισθήματα είναι κοινά για όλες τις γυναίκες και οπωσδήποτε δεν ευθύνονται αυτές για ό,τι τους έχει συμβεί.
Ας γυρίσω, όμως, και πάλι στο πρόβλημά μας. Εκτός, από τις αιτίες που ανέφερα, πιστεύω ότι υπάρχουν και κάποιες ακόμα που εντείνουν το πρόβλημα.
Πρώτα και κύρια η εικόνα της φεμινίστριας. Οι εικόνες ώριμων ή και γερασμένων φεμινιστριών γυναικών δεν είναι καθόλου ελκυστικές για τις νέες γυναίκες. Πως είναι δυνατόν να ταυτιστούν με γυναίκες πενηντάρες, εξηντάρες ή και εβδομηντάρες ακόμα; Ακόμα κι εγώ που γράφω αυτό το κείμενο, μια γυναίκα που πλησιάζει τα σαράντα, δεν είναι δυνατόν να προκαλέσω εικόνα ταύτισης για γυναίκες 20-25 ετών.
Επιπλέον, πολλές από τις μεγαλύτερες φεμινίστριες αποτελούν μητριαρχικές φυσιογνωμίες, θέλουν να τα έχουν όλα υπό τον έλεγχό τους και κάποιες απ� αυτές χρησιμοποιούν ακόμα και παλαιοκομματικές αυταρχικές μεθόδους προκειμένου να ελέγχουν τους χώρους τους.
Τι θέλω να πω με όλα αυτά, φίλες μου. Οπωσδήποτε δεν ζητώ από τις μεγαλύτερες να αποτραβηχτούν. Αυτό το τονίζω για να μην παρεξηγηθώ. ’λλωστε όλοι οι άνθρωποι, ανεξάρτητα από την ηλικία τους, πρέπει να εντάσσονται και να αναπτύσσουν δράσεις εκεί που νιώθουν ότι ανήκουν και μπορούν να προσφέρουν.
Οπωσδήποτε η παρουσία των μεγαλύτερων γυναικών μέσα στο κίνημα είναι απαραίτητη λόγω της εμπειρίας και των γνώσεών τους κι εγώ προσωπικά τις αγαπώ και τις εκτιμώ ιδιαίτερα γιατί οι δικοί τους αγώνες οδήγησαν στην κατοχύρωση των δικαιωμάτων που απολαμβάνουμε όλες μας σήμερα. Επιπλέον, η συνεχόμενη συμβολή τους στο κίνημά μας ανοίγει νέους δρόμους διεκδικήσεων και δημιουργεί την ιστορική συνέχεια.
Απ� την άλλη πλευρά, φίλες μου, φέρουμε κάποιες ευθύνες κι εμείς οι νεώτερες γυναίκες (35-40 ετών). Πολλές φορές επαναπαυόμαστε ρίχνοντας τις ευθύνες ή και τη δουλειά του κινήματος στις πλάτες των μεγαλύτερων. Επιβάλλεται, όμως πλέον, να καταλάβουμε ότι πρέπει κι εμείς ν� αναλάβουμε σοβαρά κάποια πράγματα, να καταλάβουμε ότι πρέπει ν� «απογαλακτιστούμε».
Ένας άλλος λόγος απομάκρυνσης των νέων γυναικών είναι η υφή των συνεδριάσεων. Ρωτώντας κάποιες νέες γυναίκες που φάνηκαν σε κάποιους χώρους και δεν ξαναφάνηκαν, μου είπαν ότι οι συνεδριάσεις τους προκαλούσαν τρομερή ανία, όπως κι εμένα, για να είμαι ειλικρινής μου έχουν προκαλέσει τρομερή ανία κάποιες απ� αυτές. Αερολογίες, μιζέρια και φαγωμάρα, οι μεγαλύτερες - οι πιο έμπειρες - οι πιο ηγετικές μονοπωλούν το λόγο, στείρος ακτιβισμός και κυρίως έλλειψη δεσμών σε ανθρώπινο επίπεδο. Αυτά είναι κάποια από τα αρνητικά χαρακτηριστικά που αξίζει να επισημανθούν.
Προσοχή και πάλι, φίλες μου. Ένα κίνημα γερασμένο είναι ένα κίνημα ετοιμόρροπο. Η λύση του προβλήματος αυτού οπωσδήποτε δεν σχετίζεται με παλαιοκομματικές μεθόδους προσέγγισης των νέων γυναικών. Το ζητούμενο είναι αφενός να τονώσουμε την αυτοτέλεια και την αυτόνομη δράση και λειτουργία του κινήματός μας και αφετέρου να επιτρέψουμε στις νέες γυναίκες να εκφραστούν, να μιλήσουν ελεύθερα για το πως βλέπουν τα θέματα φύλου σήμερα, πως βλέπουν το φεμινιστικό κίνημα. Κι αυτό το τελευταίο είναι το πιο βασικό, πιστεύω. Ας πάψουμε να παίζουμε ρόλους ηγετών ή ειδημόνων. Ας πάψουμε να είμαστε οι σωτήρες που αναλαμβάνουν τα πάντα πριν από τις γυναίκες και για τις γυναίκες. Ας αφήσουμε «κάποιο χώρο» έτσι ώστε να επιτρέψουμε στις νέες να μιλήσουν, να ενταχθούν, να δράσουν, ν� αναλάβουν πρωτοβουλίες, ακόμα κι αν δεν τα κάνουν όλα τόσο καλά όσο θα θέλαμε ή νομίζουμε ότι θα έπρεπε να γίνουν.
’λλωστε κι εμείς κάναμε ή κάνουμε λάθη, λάθη που έχουν οδηγήσει στη σημερινή κρίση και γήρανση του κινήματός μας. Ας μη συνεχίσουμε στα ίδια κανάλια, ας ανοίξουμε χώρο για όλες τις γυναίκες και κυρίως για τις νεώτερες. Η νέα γενιά είναι το μέλλον. Αν το κίνημά μας συνεχίσει να γερνά θα είναι ένα κίνημα δίχως μέλλον κι αυτό είναι πραγματικά λυπηρό γιατί τα προβλήματα που γεννά ο σεξισμός δεν μπορεί να τα αντιμετωπίσει μόνη της η κάθε γυναίκα. Αυτά είναι προβλήματα που μόνο με τη συνένωση των δυνάμεων όλων των γυναικών μπορούν ν� αντιμετωπιστούν κι εκεί, άλλωστε, πρέπει πάντα να στοχεύουμε.
Ρούλα Σκούταρη
scoutari@otenet.gr
Το κίνημά μας γερνάει κι αυτό έχει φανεί πλέον καθαρά. Στις περισσότερες ενεργές οργανώσεις και ομάδες σήμερα, οι κατώτερες ηλικίες γυναικών που τις στελεχώνουν είναι 35-40 ετών και είναι λίγο σπάνιο να βρεις κάποια νεώτερη γυναίκα (εξαιρουμένης της Γυναικείας Ομάδας Αυτοάμυνας).
Όμως, γιατί γερνάει το κίνημά μας; Μήπως οι νέες γυναίκες σήμερα δεν έχουν προβλήματα; Μήπως ο κρατικός φεμινισμός και η θεσμική κατοχύρωση των δικαιωμάτων των γυναικών λειτουργούν πλέον αποθαρρυντικά στη διαμόρφωση κινήματος όπως πριν από μια εικοσαετία και πλέον;
Ας τα πάρουμε όλα με τη σειρά τους. Καταρχήν οι νέες γυναίκες σήμερα έχουν προβλήματα κι αυτό φάνηκε καθαρά στην ιδρυτική της Παγκόσμιας Πορείας Γυναικών, στη θεματική που αφορούσε τις νέες γυναίκες. Η αίθουσα ήταν γεμάτη και οι νέες γυναίκες που μίλησαν αναφέρθηκαν σε πολλά προβλήματα που αντιμετωπίζουν, κάποια εκ των οποίων είναι κοινά με τα προβλήματα που αντιμετωπίζαμε όταν εμείς ήμασταν στην ηλικία τους.
Όμως γιατί στις δεκαετίες `70 και `80 οι γυναίκες αυτοοργανώνονταν σε φεμινιστικά σχήματα και ομάδες; Γιατί τότε σε κάθε πανεπιστημιακή σχολή υπήρχε μια ομάδα νέων γυναικών φοιτητριών που συνευρίσκονταν, συζητούσαν και ενίοτε δρούσαν; Γιατί δεν παρατηρούνται και σήμερα τα ίδια φαινόμενα;
Αρκετές φορές κάνω ένα νοερό πέρασμα στο παρελθόν προσπαθώντας να κατανοήσω το τότε και το τώρα του φεμινιστικού κινήματος. Πως ήμασταν τότε; Πως είμαστε τώρα;
Στη δεκαετία του `80, όταν εγώ ήμουνα φοιτήτρια, υπήρχε ένας σημαντικός αριθμός αυτόνομων ομάδων γυναικών σε αρκετές πανεπιστημιακές σχολές και σε αρκετές περιοχές και χώρους.
Τότε μιλούσαμε σε πρώτο ενικό αριθμό, τα προβλήματα τα αντιμετωπίζαμε εμείς, εμείς βιώναμε την καταπίεση, τον υποβιβασμό, την έλλειψη θεσμικής κατοχύρωσης αρκετών δικαιωμάτων μας. Εμείς, ως γυναίκες, βιώναμε μια παράλογη υποτίμηση λόγω του φύλου μας και μόνο. Διαδηλώναμε για τα δικά μας δικαιώματα, είχαμε τα δικά μας αιτήματα.
Στη δεκαετία του `80, όμως, εμφανίστηκε κι ένα άλλο φαινόμενο. Ο κρατικός φεμινισμός με τη μορφή του «φεμινιστικού» ΠΑΣΟΚ ήρθε και ενστερνίστηκε πολλά από τα αιτήματα του φεμινιστικού κινήματος και η αλήθεια είναι ότι κατοχύρωσε θεσμικά πολλά από τα δικαιώματά μας.
Έτσι, πολλές από τις αυτόνομες ομάδες άρχισαν σιγά σιγά να διαλύονται στα τέλη της δεκαετίας του `80 εφόσον δεν υπήρχε πλέον το παλιό αντικείμενο και πλαίσιο δράσης τους γιατί πολλά από τα αιτήματά τους είχαν πλέον ικανοποιηθεί. Παρέμειναν οι παραδοσιακές γυναικείες οργανώσεις κι αυτές όμως φανερά απομαζικοποιημένες.
Τι συμβαίνει, όμως, σήμερα με το φεμινιστικό κίνημα; Σήμερα έχουν συγκροτηθεί κάποιες ομάδες, κινήσεις και δίκτυα. Όμως, ως κίνημα, παραμένουμε απομαζικοποιημένες και πάλι. Σήμερα μιλάμε στο τρίτο πληθυντικό πρόσωπο. Τα προβλήματα τα έχουν κάποιες άλλες. Κάποιες φτωχές, κάποιες μετανάστριες, κάποιες διακινούμενες, κάποιες κακοποιημένες, κάποιες λεσβίες, πάντοτε κάποιες άλλες.
Μοιάζουμε λίγο με αδελφές του ελέους που αγωνίζονται για την τιμή κάποιων άλλων γυναικών που εκείνες έχουν το πρόβλημα, εκείνες καταπιέζονται, εκείνες δεινοπαθούν. Εμείς είμαστε οι δυνατές που σπεύδουμε για να τις σώσουμε.
Ο λόγος, κυρίως των αριστερών φεμινιστριών, πολλές φορές είναι ξύλινος και στεγνός. Δεν έχει αμεσότητα, δεν έχει ζεστασιά. Περιγράφει ουδέτερα μια κατάσταση, κάποια προβλήματα από τα οποία, ίσως, δεν διαφαίνεται ελπίδα σωτηρίας από πουθενά.
Κάποιες από τις θεωρητικούς του φεμινισμού και κάποιες αριστερές φεμινίστριες κατακερμάτισαν τα τελευταία χρόνια το υποκείμενο «γυναίκα», ελαχιστοποίησαν το στοιχείο των διακρίσεων λόγω φύλου, ορισμένες αρνούνται και τους όρους «πατριαρχία» και «σεξισμός». Έδωσαν μεγαλύτερη έμφαση σε άλλα κοινωνικά χαρακτηριστικά που γεννούν κοινωνικές ανισότητες και διαφοροποιούν τις γυναίκες, όπως και τους άνδρες άλλωστε, μεταξύ τους. Έτσι, δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην τάξη, στη φυλή ή και στη σεξουαλική ταυτότητα. Το γυναικείο κίνημα ήρθε πιο κοντά σε άλλα κινήματα (αριστερό, συνδικαλιστικό, αντιρατσιστικό, αντιπολεμικό, κίνημα ομοφυλόφιλων) και ίσως κινδυνεύει να αφομοιωθεί από αυτά.
Από αρκετά χείλη ακούγεται σήμερα η ρήση: «Όλες οι γυναίκες δεν είναι ίδιες». Σ� αυτή τη ρήση, φίλες μου, εγώ έρχομαι προκλητικά να αντιπαραθέσω: «ΟΛΕΣ ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΕΙΜΑΣΤΕ ΙΔΙΕΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΑΣ».
Ναι, γιατί όλες οι γυναίκες κουβαλάμε ένα συλλογικό ασυνείδητο υποτίμησης, υποβιβασμού και υποτέλειας που οι ρίζες και οι αιτίες διαμόρφωσής του χάνονται στα βάθη της πατριαρχίας. Όλες τις γυναίκες μας θίγουν οι διακρίσεις φύλου, οι προκαταλήψεις, τα στερεότυπα, ο μισογυνισμός. Οι περισσότερες από εμάς έχουμε υπάρξει θύματα κάποιας μορφής σεξιστικής βίας. Η πατριαρχία και ο σεξισμός ζουν και βασιλεύουν όσο κι αν οι νόμοι, οι διακηρύξεις, τα διατάγματα προσπαθούν να τον εξορκίσουν.
Η κατηγοριοποίηση και ο κατακερματισμός του υποκειμένου «Γυναίκες» με βάση άλλα κοινωνικά χαρακτηριστικά, όπως ανέφερα παραπάνω, δεν βοηθά τις νέες γυναίκες να προσεγγίσουν σήμερα το φεμινιστικό κίνημα. Δεν βοηθά κι αυτό γιατί δεν είναι δυνατόν να ταυτιστούν με κάποιο από αυτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, δεν είναι κάποιο από αυτά που μπορεί να τις ενοποιήσει, να τις δέσει, να τις ωθήσει στο φεμινιστικό κίνημα. Η πλειονότητα των νέων γυναικών στη σύγχρονη Ελλάδα δεν είναι ούτε φτωχές, ούτε μετανάστριες, ούτε κακοποιημένες, ούτε λεσβίες. Όσες δε, ταυτίζονται ιδιαίτερα με κάποιο από αυτά τα χαρακτηριστικά επιλέγουν τη στράτευσή τους στο αντίστοιχο κίνημα. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι νέες γυναίκες των κατώτερων τάξεων στελεχώνουν τα μικτά αριστερίστικα σχήματα, οι νέες λεσβίες προσεγγίζουν και συνευρίσκονται στους αντίστοιχους χώρους κλπ.
Η μόνη φεμινιστική ομάδα που συγκεντρώνει νεανικό γυναικείο πληθυσμό σήμερα, είναι η «Γυναικεία Ομάδα Αυτοάμυνας». Όμως, γιατί συμβαίνει αυτό; Μα, θα μου πείτε, μια γυναίκα άνω των σαράντα είναι πολύ δύσκολο έως και αδύνατον να πάρει μέρος σ� αυτές τις προπονήσεις. Όμως, είναι αυτή η βασική αιτία; Όχι, βέβαια. Η βασική αιτία που οδηγεί στη συσπείρωση νέων γυναικών στη συγκεκριμένη ομάδα αφορά τη φύση και την ουσία της ομάδας αυτής.
Η «Γυναικεία Ομάδα Αυτοάμυνας» βοηθά τις γυναίκες να μάθουν τρόπους να αμύνονται έτσι ώστε να μπορούν να αντιμετωπίζουν τις σεξιστικές επιθέσεις που δέχονται, τόσο σε επίπεδο φυσικής όσο και λεκτικής βίας. Και κακά τα ψέμματα, φίλες μου, όσο ο σεξισμός θα ζει και θα βασιλεύει, τόσο θα υπάρχουν γυναίκες � θύματα ανδρικής βίας και ιδιαίτερα νέες γυναίκες.
Οι νέες γυναίκες σήμερα είναι περισσότερο πρακτικές. Εντάσσονται στη «Γυναικεία Ομάδα Αυτοάμυνας» γιατί ξέρουν ότι αυτή η ομάδα βοηθά στην ενδυνάμωσή τους. Μια ενδυνάμωση που περνά, βέβαια, μέσα απ� το σώμα, όμως, στοχεύει στην ψυχική τόνωση, στη θεμελίωση της αυτοπεποίθησης μέσω της δυνατότητας αυτοπροστασίας.
Επιπλέον, η ομάδα αυτή στηρίζεται στη διαμόρφωση διαπροσωπικών σχέσεων. Μέσω της λεκτικής αυτοάμυνας οι γυναίκες ωθούνται να εκφράσουν εμπειρίες και συναισθήματα, μαθαίνουν τρόπους συνένωσης και όλα αυτά τις βοηθούν και τις δένουν. Νιώθουν ότι δεν είναι μόνες. Ότι κάποια βιώματα, κάποιες εμπειρίες, κάποια συναισθήματα είναι κοινά για όλες τις γυναίκες και οπωσδήποτε δεν ευθύνονται αυτές για ό,τι τους έχει συμβεί.
Ας γυρίσω, όμως, και πάλι στο πρόβλημά μας. Εκτός, από τις αιτίες που ανέφερα, πιστεύω ότι υπάρχουν και κάποιες ακόμα που εντείνουν το πρόβλημα.
Πρώτα και κύρια η εικόνα της φεμινίστριας. Οι εικόνες ώριμων ή και γερασμένων φεμινιστριών γυναικών δεν είναι καθόλου ελκυστικές για τις νέες γυναίκες. Πως είναι δυνατόν να ταυτιστούν με γυναίκες πενηντάρες, εξηντάρες ή και εβδομηντάρες ακόμα; Ακόμα κι εγώ που γράφω αυτό το κείμενο, μια γυναίκα που πλησιάζει τα σαράντα, δεν είναι δυνατόν να προκαλέσω εικόνα ταύτισης για γυναίκες 20-25 ετών.
Επιπλέον, πολλές από τις μεγαλύτερες φεμινίστριες αποτελούν μητριαρχικές φυσιογνωμίες, θέλουν να τα έχουν όλα υπό τον έλεγχό τους και κάποιες απ� αυτές χρησιμοποιούν ακόμα και παλαιοκομματικές αυταρχικές μεθόδους προκειμένου να ελέγχουν τους χώρους τους.
Τι θέλω να πω με όλα αυτά, φίλες μου. Οπωσδήποτε δεν ζητώ από τις μεγαλύτερες να αποτραβηχτούν. Αυτό το τονίζω για να μην παρεξηγηθώ. ’λλωστε όλοι οι άνθρωποι, ανεξάρτητα από την ηλικία τους, πρέπει να εντάσσονται και να αναπτύσσουν δράσεις εκεί που νιώθουν ότι ανήκουν και μπορούν να προσφέρουν.
Οπωσδήποτε η παρουσία των μεγαλύτερων γυναικών μέσα στο κίνημα είναι απαραίτητη λόγω της εμπειρίας και των γνώσεών τους κι εγώ προσωπικά τις αγαπώ και τις εκτιμώ ιδιαίτερα γιατί οι δικοί τους αγώνες οδήγησαν στην κατοχύρωση των δικαιωμάτων που απολαμβάνουμε όλες μας σήμερα. Επιπλέον, η συνεχόμενη συμβολή τους στο κίνημά μας ανοίγει νέους δρόμους διεκδικήσεων και δημιουργεί την ιστορική συνέχεια.
Απ� την άλλη πλευρά, φίλες μου, φέρουμε κάποιες ευθύνες κι εμείς οι νεώτερες γυναίκες (35-40 ετών). Πολλές φορές επαναπαυόμαστε ρίχνοντας τις ευθύνες ή και τη δουλειά του κινήματος στις πλάτες των μεγαλύτερων. Επιβάλλεται, όμως πλέον, να καταλάβουμε ότι πρέπει κι εμείς ν� αναλάβουμε σοβαρά κάποια πράγματα, να καταλάβουμε ότι πρέπει ν� «απογαλακτιστούμε».
Ένας άλλος λόγος απομάκρυνσης των νέων γυναικών είναι η υφή των συνεδριάσεων. Ρωτώντας κάποιες νέες γυναίκες που φάνηκαν σε κάποιους χώρους και δεν ξαναφάνηκαν, μου είπαν ότι οι συνεδριάσεις τους προκαλούσαν τρομερή ανία, όπως κι εμένα, για να είμαι ειλικρινής μου έχουν προκαλέσει τρομερή ανία κάποιες απ� αυτές. Αερολογίες, μιζέρια και φαγωμάρα, οι μεγαλύτερες - οι πιο έμπειρες - οι πιο ηγετικές μονοπωλούν το λόγο, στείρος ακτιβισμός και κυρίως έλλειψη δεσμών σε ανθρώπινο επίπεδο. Αυτά είναι κάποια από τα αρνητικά χαρακτηριστικά που αξίζει να επισημανθούν.
Προσοχή και πάλι, φίλες μου. Ένα κίνημα γερασμένο είναι ένα κίνημα ετοιμόρροπο. Η λύση του προβλήματος αυτού οπωσδήποτε δεν σχετίζεται με παλαιοκομματικές μεθόδους προσέγγισης των νέων γυναικών. Το ζητούμενο είναι αφενός να τονώσουμε την αυτοτέλεια και την αυτόνομη δράση και λειτουργία του κινήματός μας και αφετέρου να επιτρέψουμε στις νέες γυναίκες να εκφραστούν, να μιλήσουν ελεύθερα για το πως βλέπουν τα θέματα φύλου σήμερα, πως βλέπουν το φεμινιστικό κίνημα. Κι αυτό το τελευταίο είναι το πιο βασικό, πιστεύω. Ας πάψουμε να παίζουμε ρόλους ηγετών ή ειδημόνων. Ας πάψουμε να είμαστε οι σωτήρες που αναλαμβάνουν τα πάντα πριν από τις γυναίκες και για τις γυναίκες. Ας αφήσουμε «κάποιο χώρο» έτσι ώστε να επιτρέψουμε στις νέες να μιλήσουν, να ενταχθούν, να δράσουν, ν� αναλάβουν πρωτοβουλίες, ακόμα κι αν δεν τα κάνουν όλα τόσο καλά όσο θα θέλαμε ή νομίζουμε ότι θα έπρεπε να γίνουν.
’λλωστε κι εμείς κάναμε ή κάνουμε λάθη, λάθη που έχουν οδηγήσει στη σημερινή κρίση και γήρανση του κινήματός μας. Ας μη συνεχίσουμε στα ίδια κανάλια, ας ανοίξουμε χώρο για όλες τις γυναίκες και κυρίως για τις νεώτερες. Η νέα γενιά είναι το μέλλον. Αν το κίνημά μας συνεχίσει να γερνά θα είναι ένα κίνημα δίχως μέλλον κι αυτό είναι πραγματικά λυπηρό γιατί τα προβλήματα που γεννά ο σεξισμός δεν μπορεί να τα αντιμετωπίσει μόνη της η κάθε γυναίκα. Αυτά είναι προβλήματα που μόνο με τη συνένωση των δυνάμεων όλων των γυναικών μπορούν ν� αντιμετωπιστούν κι εκεί, άλλωστε, πρέπει πάντα να στοχεύουμε.
Ρούλα Σκούταρη
scoutari@otenet.gr
